Stosowanie badań śliny w celu wykrywania problemów zdrowotnych staje się coraz bardziej powszechne, zwłaszcza teraz, gdy pandemia Covid-19 zwróciła naszą uwagę na konieczność szybkiej i efektywnej diagnostyki. Jest to metoda, która ma potencjał do wczesnego wykrywania chorób przez ogólną populację, dzięki swojej szybkości, niskim kosztom i łatwości dostępu. Aktualnie badania te są stosowane do identyfikacji problemów hormonalnych, immunologicznych oraz infekcji i stanów zapalnych. Specjaliści przewidują, że ich rola w diagnostyce medycznej będzie systematycznie rosła, być może nawet zastępując tradycyjne badania krwi.
Historia badań śliny sięga początków XIX wieku, kiedy to zaczęto testować jej kwasowość. W latach 30-tych XX wieku używano jej do diagnozowania infekcji oskrzeli. W 1959 roku po raz pierwszy zasugerowano możliwość wykorzystania próbek śliny do wykrywania raka. Teraz pytamy: dlaczego badania śliny są tak atrakcyjne?
Niewielu pacjentów lub lekarzy ceni sobie inwazyjne formy diagnostyki. Każda procedura, która narusza integralność ciała, nie tylko jest nieprzyjemna, ale także wiąże się z ryzykiem infekcji lub uszkodzenia mechanicznego. Nawet popularne dzisiaj badania krwi mogą być kontrowersyjne ze względu na możliwe zagrożenia, takie jak zakażenie, krwawienie, powstanie krwiaka czy omdlenie.
W tym kontekście badania śliny zapewniają bezpieczną, prostą i nieinwazyjną alternatywę. Nie wymagają one obecności wykwalifikowanego personelu medycznego, a zestawy do przeprowadzenia testów są stosunkowo tanie. Dodatkowo, ich dokładność często przekracza oczekiwania. W sytuacji, gdy próbki muszą być pobierane poza placówkami medycznymi, transport i przechowywanie śliny jest znacznie prostsze niż w przypadku próbek krwi.
Ślina zawiera wiele ważnych markerów biologicznych, które ułatwiają wczesną diagnozę chorób. Wyodrębnienie DNA ze śliny jest niemal dwukrotnie tańsze niż z krwi. Chociaż stężenie niektórych związków w ślinie jest o 100-1000 razy niższe niż w krwi, nowoczesne metody diagnostyczne charakteryzują się coraz lepszą czułością.
Ślina jest również używana do wykrywania obecności substancji narkotycznych w ciele. Procedury te są stosowane w niektórych miejscach pracy, ośrodkach rehabilitacji uzależnień czy w ramach śledztw kryminalnych. Są one bardzo proste i nie wymagają upokarzającego nadzoru podczas oddawania moczu. Zaleca się, aby badani nie jedli ani nie pili przez 10 minut przed testem. Próbka jest pobierana poprzez przetarcie wewnętrznej strony policzka specjalną szpatułką lub poproszenie pacjenta o wyplunięcie określonej ilości śliny do specjalnego pojemnika.
Takie badania umożliwiają wykrycie spożycia alkoholu oraz takich narkotyków jak amfetamina, kokaina, marihuana i opiaty. Można dzięki nim również wykryć obecność barbituranów lub benzodiazepin, które często są nadużywane jako środki odurzające. Badania śliny na obecność niedozwolonych substancji są również stosowane na miejscu wypadków samochodowych. Przy odpowiednim przeprowadzeniu testów, ich precyzyjność jest bardzo wysoka i pozwalają na wykrycie „konsumpcji” w okresie od 5 do 48 godzin przed wykonaniem testu.